آسیب پدیده­ای است که از تعامل آسیب دیده، عامل آسیب و محیط به وجود می ­آید. آسیب، اعمال و موقعیت­ های نامطلوبی هستند که اثر منفی بر کیفیت زندگی و مهم­ ترین ارزش­ های مورد توافق جامعه یا بخشی از آن را دارد و با توجه به علل یا عواقب سوء اجتماعی آن، مداخله اجتماعی برای اصلاح وضعیت موجود، کاهش و کنترل آن الزامی است.

   آسیب­ ها خود سازمانده هستند. دلیل این امر وجود الگوهایی در سطح سیستم است که از تعاملات ناخودآگاهی شکل می­ گیرند. دینامیک قوانین، یک ساختار تغییر کننده از جمعیت و قوانین به وجود می ­آورد که می ­تواند با شرایط ویژه محیطی ترکیب شده و یک حالت پایدار را تولید کنند. به همین دلیل است که آسیب­ ها علی رغم چالش­ هایی که برایش به وجود می­ آورند، پایدار هستند.

مهم ­ترین مسئله­ در خصوص بروز آسیب اجتماعی

مهم ­ترین مسئله­ ای که در خصوص بروز آسیب اجتماعی مدنظر قرار می­گیرد، این است که چرا آسیب رخ داده است و برای حل این مسئله چه اقداماتی می ­توانیم انجام دهیم. متخصصان دانشگاهی و جامعه شناسی بر این باور هستند که برای پیشگیری از آسیب اجتماعی بایستی ابتدا علل و عوامل شکل­ گیری آن را رصد کرد و سپس تلاش کرد تا آن­ها را ریشه کن نمود یا تاثیرگذاری آن­ها را به حداقل رساند. نکته مهم دیگر این است که آسیب اجتماعی دارای کیفیت جغرافیایی است و مکان نقش مهمی در درک این آسیب ­ها دارد. با توسعه شهرها و افزایش شهر نشینی و شکل گیری حاشینه نشینی نابهنجاری های اجتماعی زیاد شده است.

نقطه داغ آسیب

پژوهشگران جرم و مکان، اصطلاح «نقطه داغ» را برای بیان موقعیت مکانی که فراوانی وقوع آسیب اجتماعی در آنها زیاد است به کار می­ برند. سه نوع مکان به وجود دارد، که هر کدام از آن­ها دارای روابط متفاوتی با جذب، تولید و کنترل آسیب هستند و هر یک نیاز به استراتژی­ های متفاوتی برای مداخله دارند.بنابراین از نکات مهمی که بایستی برای حل مسئله آسیب­ های اجتماعی در نقاط داغ آسیب مدنظر قرار گیرد، توجه به ریشه­ ها و علت­ های این آسیب­ ها است. پیشگیری را می­توان یکی از راهبردهای اساسی در حوزه کنترل اجتماعی برشمرد که دربردارنده مجموعه راهکارهای مستقیم و غیرمستقیم با هدف ایجاد امکانات و موقعیت­ های بازدارنده از وقوع جرم و کج روی طراحی و تدوین می­شود.

 اقدامات پیشگیرانه و مداخلات مساله محور، در مقایسه با افزایش اقدامات سنتی قهری در نقاط داغ آسیب، اثر بیشتری دارد. در این صورت اعضای جامعه نیز واکنش مثبتی به این اقدامات متمرکز قهری دارند. این نوع اقدامات زمینه­ ای را برای ارائه سیاست­گذاری­ هایی فراهم می­ آورند که به جای عملگری در سیستم­ های اجتماعی بر مبنای مشاهدات، از قوانینی که آن اتفاقات را باعث می­شوند؛ استفاده می­ نمایند. بنابراین نقش تنظیم­ گران از کنترل­ گری به پدیدآورندگان محیط انتخابی تغییر می­ کند، که در این محیط تغییرات مناسب با معرفی یا حمایت از قوانین ضد آسیب، طراحی فشار انتخابی که تکامل قوانین خواسته شده را ترجیح می­ دهد و توجه به ساختار تسهیل می­شود.

مواجهه با آسیب های اجتماعی در جامعه ایرانی

 در ایران فقدان سیاست­گذاری جامع در این عرصه بیش از پیش احساس می­شود. توانایی نهادهای مسئول اجرای قانون برای طراحی راهبردهای جلوگیری از آسیب با استفاده از الگوهای نگاشته شده به سختی صورت می­گیرد. همچنین نمی توان بدرستی تببین کرد که تداخلات سیاست های مختلف چگونه بر روی آسیب تاثیر می­گذارند.  مدیریت آسیب­های اجتماعی در جامعه ایرانی به مراتب دشوارتر از جوامعی است که نظام ارزشی و هنجاری تفکیک شده­ای دارند. زیرا در جوامع غیر دینی لزوما قوانین موضوعه مبتنی بر ارزش­های مذهبی نیستند و لذا ناکارآمدی هنجارهای اجتماعی از جمله قوانین و بازیگران نقش­ها به ارزش­های مذهبی ارتباطی پیدا نمی­کند. در ایران به علت اینکه قوانین مبتنی بر ارزش­های مذهبی­اند و این دو از هم تفکیک نشده­اند؛ ناکارآمدی قوانین یک مساله ارزشی محسوب می­شود. برای غلبه بر این مشکل، محققین باید بتوانند با بومی سازی دلالت­های سیاستی نظریه ­های تبیین رفتارهای انحرافی، زمینه را برای مدیریت علمی پیشگیری از آسیب­های اجتماعی فراهم سازند.